Begrippenlijst

Woord	Definitie
Abortus plegen	Het voortijdig en doelbewust afbreken van een zwangerschap.
Abrahamitische godsdienst	Het jodendom, het christendom en de islam. Alle drie deze godsdiensten gaan terug op de figuur van Abraham.
Abstract	Niet als vorm voorstelbaar, ontastbaar. Tegenovergestelde van concreet.
Adel	Bevoorrechte, tot de hoogste stand binnen een maatschappij behorende, edellieden. Zie ook Franse Revolutie en standenmaatschappij.
Adjzaa	Dertig vaste verzen die tijdens de Ramadan gelezen worden. Zie Ramadan.
Afgod	Werkelijk of denkbeeldig wezen dat in plaats van de enig ware God als godheid aanbeden en vereerd wordt. Een ‘valse’ godheid. Zie ook heidendom.
Afgoderij	Het vereren en aanbidden van een ‘valse’ godheid. Zie ook afgod.
Aflaat	Binnen het rooms-katholicisme. Een kwijtschelding van tijdelijke straffen die men na de vergeving van zonden hier of in het vagevuur nog zou moeten ondergaan. Het vagevuur is een plaats van lijden waar gelovigen tijdelijk blijven als zij nog een straf moe
Agnost	Twijfelt aan het bestaan van God, over het bestaan van God kun je niets zinnigs zeggen. Zie ook humanisme, ongodsdienstig.
Aja	een vers, een deel van een soera in de Koran. Zie ook soera.
Altruïsme	Het laten bepalen van zijn handelwijze door de belangen van anderen.
Amulet	Voorwerp waaraan men heilige kracht toeschrijft en dat men bij zich draagt als afweermiddel tegen ziekte, verwonding, betovering enz.
An atta	Binnen het boeddhisme. Het ‘niet-zelf’: dingen die aan verandering onderhevig zijn (het lichaam, gevoelens). Zie ook atta en atman.
Analogie	Overeenkomst, gelijkenis
Analogieredenering	De waarheid van iets uit overeenkomstige feiten, gevallen afleiden.
Analyseren	uiteenleggen, ontleden
Anti godsdienstig humanisme	Humanistische stroming waarbinnen het geloof in God een slechte zaak wordt gevonden, omdat godsdienst een bedreiging voor de menswaardigheid betekent.
Anti religieuze levensbeschouwing	Levensbeschouwingen waarin het bestaan van God of goden ontkend of bestreden wordt.
Antidepressiva	Geneesmiddel ter onderdrukking of voorkoming van depressies.
Antropologie	Leer van de mens.
Antwoorden op levensbeschouwelijke vragen	Ze maken duidelijk hoe iemand tegen zichzelf, de wereld en het leven kijkt.
Argumenteren	Bewijsgronden of redenen aanvoeren.
Arisch	In de nationaal-socialistische (nazistische) opvatting blank en niet-joods.
Associatie	(Onwillekeurige) verbinding van voorstellingen en ideeën.
Astrologie	Leer van de invloed van de hemellichamen op het lot en de aanleg van de mensen. Ook wel de kunst van het opstellen van horoscopen.
Astronomie	Sterrenkunde. Zoals die op wetenschappelijke wijze aan met name universiteiten wordt beoefend.
Atheïsme	Ontkenning van het bestaan van God of goden.
Atheïst	Iemand die het bestaan van (de ware, een persoonlijke) God ontkent.
Atman	Binnen het hindoe�sme. Het wezen van de mens, het �echte ik� van de mens. Het is het onsterfelijk beginsel van alle leven, de �goddelijke vonk� in ieder levend wezen. Zie ook wezenlijk en atta.
Atta	Binnen het boeddhisme. Een ander woord voor atman. Het onveranderlijk �zelf� van ieder levend wezen. Zie ook atman en an-atta.
Augustinus 354 430	Theoloog en filosoof, kerkvader en heilige.
Autonoom	Zelfstandig.
Balkanstaten	De landen: Albanië, Bosnië-Herzegovina, Bulgarije, ex-Joegoslavië, Griekenland, Joegoslavië, Kroatië, Macedonië, Montenegro, Roemenië, Servië, Slovenië en Turkije.
Bar mitswa	Het volgens de joodse wet volwassen worden van een jongen op dertienjarige leeftijd.
Bat mitswa	Het volgens de joodse wet volwassen worden van een meisje op twaalfjarige leeftijd.
Bedelmonnik	monnik uit een bedelorde (een kloosterorde waarvan de regels niet alleen de leden maar ook de kloostergemeente tot armoede verplichten en die haar onderhoud verwacht van de liefdadigheid van de gelovigen).
Bedevaart	een reis naar een heilige plaats om daar te bidden.
Bewust	ergens besef van hebben, iets met bewustheid doen.
Bhagavad Gita	binnen het hindoeïsme. Een belangrijk hindoeïstisch geschrift, dat uitleg geeft over de kernthema’s van het hindoeïsme.
Bhakti weg	binnen het hindoeïsme een manier om moksha te bereiken. Zie ook moksha.
Bijbel	het belangrijkste boek van de christenen. Het bestaat uit het Oude en het Nieuwe Testament. Zie ook Oude Testament, Nieuwe Testament en Tora.
Biologisch	behorend tot, betrekking hebbend op de biologie.
Bisschop	rooms-katholiek priester van de hoogste rang, die het vormsel (zie ook sacrament) mag toedienen en priesters mag wijden; veelal belast met het bestuur van een bisdom (een kerkelijk gebied).
Bodhi dag	de dag dat de Boeddha verlichting bereikte. Deze dag wordt ieder jaar op 8 december herdacht.
Bodypaint	Beschildering van het lichaam.
Boeddha	‘Hij die wakker is geworden’, ‘hij die weet’. De stichter van het boeddhisme. Zie ook stichter. Boeddha is een eretitel. De Boeddha’s echte naam is Siddhartha Gautama. Eén van de ‘drie juwelen’. Zie drie ju
Boerka	binnen de islam. Vrouwengewaad dat het hele lichaam bedekt, met alleen een opening met gaas voor de ogen.
Bourgeois	iemand uit de middenstand, de bezittende klasse. Letterlijk betekent dit Franse woord ‘burger’.
Brahma	een god binnen het hindoeïsme. De schepper van de wereld. Zie ook trimoerti.
Brahman	binnen het hindoeïsme. De goddelijke bron waaruit al het leven is ontstaan.
Broederschap	het behoren tot dezelfde stand, kring, enz. Nauwe vriendschappelijke verhouding. Ideaal van de Franse Revolutie. Zie Franse Revolutie.
Buitenechtelijk	buiten het huwelijk om (hebben van een seksuele relatie).
Burger	(1) inwoner van een stad en (2) lid van een staatsgemeenschap.
Burgerlijke samenleving	iedere stand heeft zijn eigen cultuur en culturele leven. De zogenaamde ‘bourgeois cultuur’ komt sterk op, omdat de middenstand een sterkere positie in de samenleving krijgt. Zie ook standenmaatschappij en bourgeois.
Burgerlijkheid	bekrompenheid, benepenheid.
Burgerschap	staat van burger. Je als burger verantwoordelijk en verbonden voelen met de samenleving waarin je leeft.
Canon	verzameling van zaken (bijvoorbeeld historische gebeurtenissen), die in een samenleving als waardevol erkend worden en dienen als referentiepunt in de beschouwing van die samenleving.
Causaliteit	oorzakelijkheid, opeenvolging van oorzaak en gevolg
Celibatair	leven zonder seks.
Chador	binnen de islam. Grote zwarte mantel van dik materiaal die het hele lichaam bedekt, dikwijls gedragen met een sluier voor het gezicht.
Chanoeka	het joodse lichtfeest. De inwijding van de Tempel van Jeruzalem in 164 v. Chr. wordt herdacht.
Chanoekia	binnen het jodendom. Een kandelaar met negen armen. Deze kandelaar kwam in 164 v. Chr. met het heroveren van de Tempel (zie ook Chanoeka) in de plaats voor de geroofde Menora.
Chazzan	de voorganger of voorzanger tijdens een joodse dienst in de synagoge.
Chetoewiem	binnen het jodendom. dertien boeken met de overige geschriften, buiten de geschriften van de Tora en de Newi’iem.
Chinees humanisme	ontstaan in de periode van de 5e tot de 3e eeuw v.Chr. in wat nu China is. Het levensbeschouwelijk denken van Confucius en Mencius (beide Chinese filosofen) heeft grote invloed gehad op dit humanisme. Zie ook confucianisme.
Christus	volgens het christendom de Zoon van God, de Gezalfde, de Verlosser. Het Griekse woord voor ‘Messias’. Zie Messias.
Circulair	kringvormig, rondgaand
Citoyen	Frans voor ‘burger’. Volgens de idealen van de Franse Revolutie zou iedereen met ‘citoyen’ aangesproken moeten worden. Zie ook Franse Revolutie.
Clan	Een stam of een grote groep mensen.
Communicatie	mededeling (die om een reactie vraagt), kennisgeving, verbinding en uitwisseling van gedachten. Bij communicatie zijn twee begrippenparen van belang: (1) vorm en inhoud en (2) zender en ontvanger.
Communisme	een systeem waarin het kapitalisme is uitgebannen, de productie- en consumptiemiddelen gemeenschappelijk eigendom van de staatsburgers zijn en er geen klassentegenstellingen meer bestaan.
Conclusie	gevolgtrekking, uitkomst van redenering
Concreet	werkelijk bestaand, zoals het zich voordoet. Tegenovergestelde van abstract.
Conformist	iemand die zich houdt aan een geldend gebruik of voorschrift. Doen wat anderen doen.
Confucianisme	leer van Confucius, die zaken als beleefdheid, rechtvaardigheid, trouw en onzelfzuchtigheid beschouwde als de bouwstenen van de orde in gezin en maatschappij.
Confucianisme	Leer van Confucius, die de cultivering van innerlijke deugden als wellevendheid, rechtvaardigheid, trouw, altruïsme beschouwde als het fundament van orde in gezin en maatschappij.
Confucius 552 479 v. Chr.	Chinees filosoof met grote betekenis voor de Chinese filosofische traditie
Corresponderen	overeenstemmen met
Couturier	Ontwerper en vervaardiger van haute couture.
Creatio ex nihilo	de schepping van God uit het niets.
Creationisme	opvatting dat het scheppingsverhaal strikt letterlijk genomen moet worden. Ook wel scheppingsleer genoemd. Zie ook scheppingsleer.
Cultuur	een beschaving, het geheel van normen, waarden, omgangsvormen, en dergelijke van een groep mensen of in een land.
Dao	(ook tao) Chinees woord dat juiste weg of juiste orde betekent (vgl Laozi)
Dao	Tao of dao betekent zowel wereld en wereldorde, als ‘juiste orde’, de ‘juiste weg’ of ‘zoals het hoort’. Tao verwijst naar een harmonische werkelijkheid en heeft daarmee ook een morele lading: het is niet zomaar e
Darwinisme	leer van de stapsgewijze ontwikkeling van levende wezens van de ene soort uit de andere, met name de theorie van Charles Darwin dat de nu bestaande levende soorten niet afzonderlijk geschapen zijn, maar langs de weg van de voortplanting, onder de invloed
Deduceren	afleiden
Democratie	één van de vier hoofdwaarden in de Nederlandse samenleving. Het is een staatsvorm waarin het volk (door vertegenwoordigers) zichzelf regeert en vrijelijk zijn meningen en wensen kan uiten.
deontologie	leer der plichten
Depressief	Een depressie is een stemmingsstoornis die zich kenmerkt door een verlies van levenslust of een zwaar terneergeslagen stemming. Het wordt vaak beschouwd als een ziekte van de hersenen. Iets in de hersenen functioneert niet goed hetgeen neerslachtigheid al
Descartes R. 1596 1650	filosoof; ‘vader’ van de moderne filosofie
Descriptief	beschrijvend
Descriptieve taal	beschrijvende taal.
Determinisme	leer volgens welke het doen en laten van de mens vast ligt
Determinisme	Determinisme is het idee dat de toestand van het heelal op elk moment is bepaald door de toestand op een moment daarvoor. Ons handelen doen we vanuit onze instincten en alles wat we doen is bepaald.
Deugd	Een deugd is een positieve eigenschap waar een bepaald persoon over beschikt. Deugd heeft dus met karakter te maken. Belangrijke deugden zijn bijvoorbeeld dapperheid, vrijgevigheid, wijsheid en rechtvaardigheid. Volgens Aristoteles moest een deugd in het
Dharma	binnen het hindoeïsme. Wetmatigheid, de regelmaat en het evenwicht in alles dat bestaat.
Dharma leer	binnen het boeddhisme. De leer van de Boeddha. De kern van deze leer zijn de ‘vier edele waarheden’ en het edele achtvoudige pad (marga). Eén van de ‘drie juwelen’. Zie ook drie juwelen, vier edele waarheden en marga.
Diaspora	de verspreiding, verstrooiing van het joodse volk.
Discriminatie	verwerpende onderscheiding, achterstelling, negatieve beoordeling en behandeling van iets, iemand of een groep op grond van bepaalde, niet ter zake doende kenmerken als ras, huidskleur, sekse, geaardheid en dergelijk, m.n. het zich in het openbaar, mondel
Diwali	hindoeïstisch lichtfeest.
Djellaba	lang wijd gewaad met wijde mouwen en een capuchon, gedragen door Arabische mannen.
Djinn	binnen de islam. Geesten.
Dogmatisch	geen tegenspraak duldend, berustend op dogma’s (vastgestelde geloofsideeën).
Dogmatische levensbeschouwing	het tegenovergestelde van een filosofische (d. 1, p. 24): levensbeschouwing. Men twijfelt niet aan de eigen antwoorden en men is niet bereid het eigen ‘gelijk’ ter discussie te stellen.
Drie eenheid	binnen het christendom. De opvatting dat de ene God vanuit drie standpunten bekeken kan worden: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. God is als een vader voor de mens, omdat Hij persoonlijk voor hem zorgt. In Jezus’ optreden is God onder de
Drie juwelen	binnen het boeddhisme. Ook wel drie ‘kostbaarheden’: de Boeddha, de dharma en de sangha. Zie ook Boeddha, dharma en sangha.
Dualisme	erkenning van twee fundamentele beginselen in de werkelijkheid
Edele achtvoudige pad	één van de ‘drie juwelen’. Een leerproces van acht levensfasen. Aan het einde van dat pad is verlichting (nirwana). Zie ook drie juwelen en nirwana.
Eerste humanisme	de periode (15e en 16e eeuw) waarin het humanisme ontstond.
Egoïsme	Levenshouding van iemand die voortdurend slechts het eigen belang en het eigen welzijn op het oog heeft.
Eindtijd	de tijd die direct voorafgaat aan het Laatste Oordeel en de komst van het Rijk Gods. Zie ook Rijk Gods, Laatste Oordeel en Messias.
Einstein A. 1879 1955	groot natuurkundige, ontdekker relativiteitsleer
Emancipatie	bevrijding van wettelijke, sociale, politieke, morele of intellectuele beperkingen, toekenning van gelijke rechten, gelijkstelling voor de wet; streven naar gelijkgerechtigdheid.
Emotieve taal	taal die emoties oproept. Zie ook metafoor.
Empirie	ervaring; dagelijkse werkelijkheid
Empirisme	filosofische stroming die de ervaring als enige kennisbron ziet
Erotiek	geheel van seksuele gevoelens en verschijnselen. Zie ook seksualiteit.
Essenen	een joodse religieuze beweging uit de tweede en eerste eeuw v. Chr.
Esthetica	Letterlijk ‘leer van de zintuiglijke waarneming’. Het filosofisch denken over schoonheid en kunst.
Esthetische levenshouding	De Deense filosoof Kierkegaard onderscheidt een drietal levenshoudingen. De esthetische levenshouding is de eerste, deze is gericht op het uiterlijke. Wat je bent, komt van buiten.
Ethiek	leer van, en het denken over, normen en waarden
Ethische levenshouding	De Deense filosoof Kierkegaard onderscheidt een drietal levenshoudingen. De ethische levenshouding is de tweede, deze is gericht op het innerlijk, je leeft van binnen uit.
Etnische zuiveringen	Het verdrijven of vermoorden van de leden van een naar afkomst en cultuur onderscheiden groep.
Euthanasie	letterlijk ‘een goede dood’. Het door een arts beëindigen van het leven van een ongeneeslijk zieke (of bij ondraaglijk lijden), op verzoek van de zieke zelf.
Evangelie	een levensverhaal over Jezus. De Bijbel bevat vier evangelies: respectievelijk die van Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes. Deze staan in het Nieuwe Testament. Zie ook Nieuwe Testament.
Evolutie	geleidelijke ontwikkeling tot iets anders, met name tot iets hogers of iets beters.
Evolutieleer	leer van de stapsgewijze ontwikkeling van levende wezens van de ene soort uit de andere, met name de theorie van Charles Darwin dat de nu bestaande levende soorten niet afzonderlijk geschapen zijn, maar langs de weg van de voortplanting, onder de invloed
Expliciet	uitdrukkelijk geuit of ergens uit blijkend. Zie ook impliciet, bewust en onbewust.
Expliciete levensbeschouwing	een levensbeschouwing waarvan iemand zichzelf bewust is. Diegene kan verwoorden (zichzelf en anderen duidelijk maken) wat zijn of haar levensbeschouwing is.
Falsifiëren	weerleggen
Farizeeën	Tora-uitleggers. vrome, diepgelovige joden. Deze beweging is omstreeks 200 v. Chr. ontstaan.
Farmaceutisch industrie	De industrie die de geneesmiddelen tot stand brengt of maakt.
Fascisme	politiek systeem berustend op ultranationalistische (overdreven nationaal gezind), corporatistische (samenwerkende verenigingen), autoritaire en onverdraagzame (met name anticommunistische) beginselen. Zie ook Arisch.
Fascisme	maatschappelijk systeem dat nationalistisch, corporatistisch en onverdraagzaam is
Feminisme	het streven naar een gelijkwaardige behandeling van vrouwen ten opzichte van mannen, met name op het maatschappelijke, economische en juridische vlak, en naar doorbreking van de traditionele rolpatronen.
Filosofie	wijsbegeerte. een kritisch verantwoorde levensbeschouwing.
Fiqh	de islamitische rechtswetenschap.
Fossiel	overblijfsel of afdruk in stenen van levensvormen uit het verleden.
Franse Revolutie	begon in het jaar 1789. De idealen waren: ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’. Een strijd tussen de adel en de kerk aan de ene kant en de opkomende burgers aan de andere kant. Iedereen was gelijkwaardig en de adel moest worden afgeschaft, a
Freud Über ich	Freud bracht een driedeling aan binnen de menselijke geest in ‘Es’, ‘Ich’ (of ‘ego’) en ‘Über-ich’ (of super-ego). Het Über-ich is het ideaalbeeld van onszelf, waaraan je wilt beantwoorden. D
Freud Es	Freud bracht een driedeling aan binnen de menselijke geest in ‘Es’, ‘Ich’ (of ‘ego’) en ‘Über-ich’ (of super-ego). Het Es is ons driftleven. Je maakt tenslotte deel uit van de dierenwereld en daar ontle
Freud Ich of ego	Freud bracht een driedeling aan binnen de menselijke geest in ‘Es’, ‘Ich’ (of ‘ego’) en ‘Über-ich’ (of super-ego). Het Ich of ego is ons gewone ‘ik’. Het ‘ik’ dat een studie kies
Freudiaanse vergissing	Bij deze vergissingen kan het gaan om versprekingen, om dromen of om handelingen waarvan je je eigenlijk geen rekenschap geeft. Ze worden (mede) veroorzaakt door een in het onderbewuste verdrongen gedachte, wens of eigenschap.
Fundamenteel	de grondslag van iets, datgene waarop iets steunt.
Gandhi M. 1869 1948	Indiaas religieus denker en (geweldloos) verzetsleider
Gebed	een ritueel waardoor een gelovige God ervaart.
Gedeelde levensbeschouwing	de levensbeschouwing die een groep mensen met elkaar deelt.
Gedragsnorm	de gedragsregels waaraan je je moet houden wanneer je iets als waardevol beschouwd, wanneer je iets van waarde vindt. Het zijn de regels en richtsnoeren voor je houding en gedrag die bij waarden horen. Zie ook norm.
Gelijkberechtiging	toekennen van gelijke rechten. Zie ook feminisme.
Gelijkberechtiging	Toekenning van gelijke rechten.
Gelijkheid	het gelijk-zijn; in combinatie met gelijkwaardigheid_ een van de vier hoofdwaarden_ in de Nederlandse samenleving. In hun mens-zijn zijn alle mensen gelijk. Vast te stellen als feit.
Gelijkwaardigheid	in combinatie met gelijkheid_ een van de vier hoofdwaarden_ in de Nederlandse samenleving. Ieder mens is even veel 'waard'. Niet vast te stellen als feit, maar iets waar je naar kunt streven.
Gen	celkern van een levend wezen waarin de erfelijke eigenschappen zitten.
Genetica	Erfelijkheidsleer.
Geologisch	betrekking hebbend op de geologie, met name de kennis van de aardvorming.
Gewervelde	waarbij een wervelkolom aanwezig is.
Gewetensvrijheid	het politieke recht van vrije gedachte en belijdenis (geloof).
Gewone vraag	vragen over ‘gewone’ dingen, alledaagse vragen.
Global village	‘werelddorp’.
Global village	‘Werelddorp’.
Glossy	Op glanzend papier gedrukt en met veel foto's.
Godsbeeld	voorstelling die men zich van een godheid maakt of waarin men deze uitbeeldt.
Godsdienst	het geloof in God of goden. Een godsdienst is altijd een religie. Zie ook religie.
Godsdienst van het boek	het jodendom, het christendom en de islam. Alle drie deze godsdiensten hebben een boek dat beschouwd wordt als het woord van God.
Godsdienstig humanisme	religieuze gedachten en spirituele gevoelens wijst men niet bij voorbaat af, maar kunnen juist inspirerend werken. Met name in de beginperiode van het humanisme.
Goede Vrijdag	de dag waarop christenen het lijden en de kruisdood van Jezus herdenken. Het is de vrijdag voor Pasen. Goede Vrijdag wordt 'goed' genoemd, omdat christenen geloven dat Jezus met zijn dood de zonden van de mens op zich nam. Zie ook zonde.
Goeroe Poernima	hindoeïstisch feest ter ere van Vyasa, de schrijver van de Mahabharata met daarin de Bhagavad-Gita. Zie ook Bhagavad-Gita.
Grens	uiterste punt, het punt waar het ene gebied ophoudt en het andere begint.
Grondbeginsel	grondslag, principe dat als regel of richtsnoer wordt aangenomen.
Grondwaarde	waarde die als richtsnoer wordt gebruikt (waar andere waarden van afgeleid zijn).
Grondwet	wet (verzameling van voorschriften) waarin de grondbeginselen van de regering van een staat staan: de rechten en plichten van de individuele leden van de staat en van staatsorganen. Zie ook grondbeginselen.
Grot van Plato	Plato's vergelijking van de grot. Hiermee wil Plato laten zien wat de natuurlijke toestand van de mens is qua kennis en inzicht. Een aantal gevangenen zien niets anders dan schaduwen op een muur en denken dat dat de werkelijkheid is, waarover ze druk over
Grote Verzoendag	het is een dag van vasten en reiniging, aan het begin van het joodse nieuwe jaar. Zie ook Jom Kippoer.
Gulden regel	Een regel die je in allerlei culturen tegen komt. Het gaat erom dat je anderen zo behandelt als je zelf ook graag behandeld wordt. Je zet hierbij drie stappen; je redeneert eerst vanuit jezelf, vervolgens van jezelf naar de ander en uiteindelijk gaat het
Hadith	binnen de islam, betekent letterlijk ‘overlevering’. In de overlevering staat beschreven hoe de profeet Mohammed en de eerste moslims leefden. Een goede moslim leeft volgens de soenna. De naam ‘soenniet’ stamt af van soenna. Zie oo
Hadj	de bedevaart naar Mekka (naar de Ka’ba), die iedere moslim minstens één maal in zijn leven gemaakt moet hebben als dat mogelijk is. Een van de ‘vijf zuilen’. Zie ook vijf zuilen, Ka’ba en bedevaart.
Hanief	binnen de islam. Een monotheïst. Letterlijk betekent dit Arabische woord ‘godzoeker’. Het is iemand die zich onderwerpt aan Gods wil. Zie ook monotheïsme en moeslim.
Heiden	(binnen de christelijke kerkgemeenschappen) iemand die niet in de ware God gelooft (en niet gedoopt is).
Heidendom	heidens geloof. Zie ook heiden en jahiliyya.
Heil	bevrijding of verlossing en geluk bij God.
Heilige Geest	De Heilige Geest is voor christenen God die mensen bezielt, aanspoort de weg van Jezus te volgen. Zie drie-eenheid.
Hemelvaartsdag	christenen vieren de Hemelvaart van Jezus. Deze dag is veertig dagen na Pasen. Zie ook Paasfeest.
Hijra	de trektocht van de profeet Mohammed van Mekka naar Medina.
Hoe vraag	een vraag naar een oorzaak voor iets. Een wetenschappelijke vraag. De antwoorden zijn bewijsbaar.
Holi	hindoeïstisch nieuwjaarsfeest (meestal in maart).
Hominide	mensachtige.
Homo sapiens	wetenschappelijke naam voor de mens.
Hoofdwaarden	waarden die zowel in een individuele als in een gedeelde levensbeschouwing een belangrijke rol spelen.
Humanisme	levensbeschouwing die de menselijke waardigheid, de vrijheid en de waarde van de eigen persoonlijkheid wil beschermen en bevorderen.
Hume D. 1711 1776	Schotse filosoof uit het empirisme
Identiteit	eigen karakter, kenmerk van een persoon of groep.
Identiteitscrisis	het gevoel hebben dat je identiteit op het spel staat.
Imam	een islamitisch gebedsvoorganger. Hij staat aan het hoofd van de moskee en heeft daar vaak ook de functie van raadsman en godsdienstleraar. Zie ook moskee.
Impliciet	niet uitdrukkelijk geuit of ergens uit blijkend, ergens in opgesloten liggen. Zie ook expliciet, bewust en onbewust.
Impliciete levensbeschouwing	een levensbeschouwing waarvan iemand zichzelf (nog) niet bewust is.
Indicator	Verschijnsel dat op iets wijst, factor die iets aangeeft.
Individu	ieder mens of dier op zichzelf beschouwd, als een zelfstandig deel van een soort. Synoniemen: enkeling, eenling.
Individualisering	individualistisch (nadrukkelijk onafhankelijk van anderen) worden.
Individualisme	een leer (opvatting) die de rechten van het individu boven die van de gemeenschap stelt. Het vóór alles bewaken van de persoonlijke onafhankelijkheid.
Individuele levensbeschouwing	jouw eigen (persoonlijke) levensbeschouwing.
Ingezetene	wie in een bepaald gebied, in een bepaalde plaats woont. Een vaste bewoner.
Inquisitie	rooms-katholieke rechtbanken die afvalligen door middel van terechtwijzingen en straffen dwongen hun geloof af te zweren of te vertrekken.
Intelligent Design	de werkelijkheid als geheel is een ‘intelligent ontwerp’. De ontwerper die erachter zit is God.
Intimiteit	(1) vertrouwde sfeer en (2) (meestal seksuele) handelingen die bij een intieme, vertrouwde relatie kunnen horen.
Intuïtie	innerlijke aanschouwing, onmiddellijk inzicht
Inzegening	het inzegenen, inwijden van iets (hier: een huwelijk). Het huwelijk bevestigen, laten ingaan.
Jahiliyya	betekent letterlijk ‘onwetendheid’ of ‘barbarij’. Wanneer molims deze term gebruiken, verwijzen zij naar de periode van vóór de islam. Zie ook heidendom.
Jefferson T. 1743 1836	auteur Onafhankelijkheidsverklaring Amerika
Jnana weg	binnen het hindoeïsme een manier om moksha te bereiken. Zie ook moksha.
Jom Kippoer	ook wel Grote Verzoendag. Het is een dag van vasten en reiniging, aan het begin van het joodse nieuwe jaar.
Ka ba	islamitisch heiligdom in de stad Mekka.
Kalief	een politieke leider binnen de islam die gezien kan worden als een opvolger van de profeet Mohammed.
Kalpa	de eenheid waar binnen het hindoeïsme en boeddhisme de kosmische (betrekking hebbend op het heelal) tijd berekend wordt. Eén kalpa telt zo’n 4 miljoen jaar.
Kama	binnen het hindoeïsme. Verlangen en bevrediging in de breedste zin van het woord, maar meestal te maken hebbend met seksualiteit. Zie ook kamasutra.
Kamasutra	het oudste hindoeïstische boek over de wetenschap van de liefde, seksualiteit.
Kant I. 1724 1804	beroemd filosoof
Kapitalisme	een maatschappelijk stelsel dat gekenmerkt wordt door privaat (particulier) bezit van de productiemiddelen, die, als kapitaal, een bron van inkomsten voor de bezitters kunnen zijn.
Karma	binnen het hindoeïsme en boeddhisme. Het geheel van goede en slechte daden en gedachten tijdens het leven op aarde, dat iemands volgende leven bepaalt.
Karma weg	binnen het hindoeïsme een manier om moksha te bereiken. Zie ook moksha.
Kathedraal	bisschopskerk, de hoofdkerk van een bisdom. Hier bevindt zich de zetel van de bisschop. Dit rooms-katholieke kerkgebouw is vaak erg groot.
Katholiek	aanhanger van de rooms-katholieke godsdienst. De rooms-katholieke kerk wordt ook wel aangeduid als de ‘kerk van Rome’ (de paus in Rome is de geestelijk leider van de rooms-katholieken).
Kelten	Een Indo-Europese volkerengroep die vroeger West-Europa bewoonde en waarvan afstammelingen nog leven in Bretagne, Zuid-Wales en Ierland.
Kennistheorie	leer van de (grondslagen van de) kennis
Keppeltje	schedelkapje, waarmee joodse mannen het hoofd bedekken.
Kerk	christelijk gebedshuis.
Kerstfeest	christenen vieren de geboorte van Jezus Christus.
Kiesrecht	recht om te kiezen, met name om deel te nemen aan de verkiezingen voor vertegenwoordigers. We maken onderscheid tussen actief kiesrecht (recht om een stem uit te brengen) en passief kiesrecht (recht om zich verkiesbaar te stellen).
Klaagmuur	de heiligste plaats voor joden. De Klaagmuur is het enige overblijfsel van de Tweede Tempel. Tijdens de Romeinse tijd was het voor de joden verboden in Jeruzalem te komen. In de Byzantijnse tijd echter werd het hen éénmaal per jaar toegestaa
Klooster	instelling, plaats en gebouw waar mannen of vrouwen, die zich uit de wereld (de gewone maatschappij) hebben teruggetrokken, samenwonen om een aan God en de godsdienst gewijd leven te leiden volgens voorschriften die daartoe zijn vastgesteld (met name bij
Kloosterorde	een groep personen die in kloosters samenwonen en die aan bepaalde regels gebonden zijn. De regels zijn op God gericht.
Koan	een woord of zin waarop men zich tijdens za-zen concentreert en die tot plotselinge verlichting kan leiden. Zie ook Zen-boeddhisme.
Koran	de belangrijkste bron van de islam, met daarin de openbaring van God aan de profeet Mohammed.
Kosmos	Geheel, heelal of wereld.
Kritisch verantwoorde levensbeschouwing	filosofie, een filosofische levensbeschouwing. Het tegenovergestelde van een dogmatische (d. 1, p. 24) levensbeschouwing.
Kruisdood	dood aan het kruis, met name van Jezus Christus. Iemand werd vastgebonden of vastgenageld aan een kruis en bleef daar net zolang hangen tot de dood erop volgde.
Kruistochten	Naam voor de gewapende tochten die de christenen van West-Europa hadden ondernomen naar het Heilige Land, om de heilige plaatsen op de moslims te heroveren. Periode: elfde tot dertiende eeuw.
Laatste Oordeel	God oordeelt over alle mensen. Hun daden worden dan beloond of bestraft.
Laozi ca. 300 v. Chr.	Chinees filosoof en stichter van de school van het taoïsme
Legalisten	De filosoof Hanfeizi (280-233 v. Chr) behoorde tot de school van de Legalisten. Zij gingen uit van de kwade natuur van de mens.
Levensbeschouwelijke communicatie	je draagt je levensbeschouwing in woord, beeld en gedrag uit en deelt die met anderen.
Levensbeschouwelijke vraag	vragen die voor je levensbeschouwing het belangrijkst zijn. Synoniemen: levensvragen, zinvragen.
Levensbeschouwing	de wijze waarop je het leven beschouwt.
Levensovertuiging	principes waarnaar iemand zijn leven inricht.
Liberalisme	liberale (vrijzinige) richting, met name op staatkundig en economisch gebied.
Lineair	in een rechte lijn
Liposuctie	Liposuctie is een plastisch-chirurgische techniek waarbij onderhuids vetweefsel wordt verwijderd door dit weg te zuigen.
Logica	onderdeel van de filosofie over de wetten van het denken
Loofhuttenfeest	ook wel soekot. Dit joodse feest herdenkt de tocht van het joodse volk door de woestijn naar het beloofde land.
Maankalender	kalender die gebaseerd is op de perioden van de maan: iedere nieuwe mand begint bij een nieuwe maan.
Macht	vermogen om iets te doen, heerschappij over personen of zaken.
Machtsmisbruik	misbruik maken van zijn macht.
Machtsverhouding	betrekking (wederzijds verband) van machten tot elkaar.
Macrokosmos	De wereld of werkelijkheid, als geheel.
Mahayana boeddhisme	‘het Grote Voertuig’-boeddhisme. Een van de drie grootste stromingen binnen het boeddhisme.
Marga	binnen het boeddhisme. De weg die verlangens stopt. Eén van de ‘vier edele waarheden’. Zie ook vier edele waarheden.
Materialisme	leer die de werkelijkheid ziet als uitsluitend materie
Materie	stof (waaruit iets bestaat).
Medicalisering van het levenseinde	Overmatige bemoeienis van de geneeskunde (met het menselijk leven).
Mencius 371 289 v. Chr.	Chinees filosoof in de traditie van Confucius
Menora	binnen het jodendom. Een zeven-armige kandelaar en wordt ‘de eeuwige vlam’ genoemd, omdat de lontjes in de kandelaar van de tempel altijd brandden.
Mensbeeld	beeld, voorstelling van de mens.
Mensbeeld	Voorstelling van het mens-zijn. Over de aard, het wezen of de natuur van ‘de’ mens.
Menselijkheid	de menselijke natuur.
Menswaardig	ieder mens bezit een bepaalde waardigheid (eerbied verdienend) die je hem niet mag afnemen door de manier waarop je hem behandelt.
Messias	een boodschapper van God. ‘Messias’ betekent ‘gezalfde’. Deze titel symboliseert een directe band met God.
Metafoor	beeldende taal. Metaforisch taalgebruik is in het bijzonder geschikt om emoties te beschrijven of op te roepen. Zie ook ‘emotieve taal’.
Microkosmos	Een groter of kleiner onderdeel van die wereld; zo’n onderdeel is vervolgens op te vatten als een wereld op zichzelf, een geheel-in-het-klein.
Middeleeuwen	de tijd (van 500 tot 1500) tussen de oudheid en de nieuwe tijd.
Minjan	het minimum aantal joodse mannen (tien) dat vereist is voor het plaatsvinden van een joodse dienst.
Mislukte communicatie	er gaat iets mis in de communicatie. Het probleem kan zowel bij de zender als bij de ontvanger liggen. Zie ook zender en ontvanger.
Mode	Tijdelijk, voorbijgaand, maar op zeker tijdstip algemeen gevolgd gebruik, met name in de manier van kleden.
Moeslim	dit Arabische woord betekent letterlijk ‘iemand die zich onderwerpt aan Gods wil’.
Moksha	binnen het hindoeïsme. Verlichting of verlossing uit de kringloop van leven en dood. Zie ook nirwana.
Monarchie	staat(svorm) met een eenhoofdige regeringsvorm, bijvoorbeeld een keizerrijk of een koninkrijk.
Monisme	leer die slechts één fundamenteel beginsel erkent
Monotheïsme	het geloof in één god.
Moraal	de heersende zeden (de ethische norm, gewoonten, de traditie) en gebruiken. Opvattingen over goed en kwaad.
Moreel	zedelijk, eerbaar, ethisch (betrekking hebbend op de normen of opvattingen van goed en kwaad).
Moskee	islamitisch gebedshuis.
Multicultureel	het uit (elementen van) verschillende culturen samengesteld zijn.
Multireligieus	het uit (elementen van) verschillende religies samengesteld zijn.
Mutatie	verandering (bij planten of dieren als gevolg van erfelijkheid of een bevruchting tussen twee verschillende soorten).
Mythisch	zoals in een mythe (een verhalende overlevering over thema’s als het begin van de tijd, het ontstaan van de wereld, de schepping van de mens en het leven na de dood).
Natuurwet	een algemene ‘wet’, regelmatigheid (iets dat steeds hetzelfde blijkt) die bij de bestudering van natuurverschijnselen wordt waargenomen.
Nazisme	totalitair stelsel uit Duitsland tijdens WO II
Neerslachtig	Zie ‘depressief’.
Neodarwinisme	hierin wordt de evolutietheorie met de erfelijkheidsleer van Gregor Mendel gecombineerd.
Neurobiologie	Leer van het zenuwstelsel van mens en dier.
Neurotransmitters	Een verzameling van uiteenlopende stoffen die zorg dragen voor en/of informatie doorgeven van de ene zenuwcel naar de andere of van zenuwcellen naar klieren, spieren, zintuigcellen en terug.
New Age	nieuwe tijdsdenken. Het ontstond in het begin van de vorige eeuw binnen de theosofie. Zie theosofie.
Newi iem	éénentwintig boeken van de profeten. Onderdeel van de Tenach. Zie Tenach.
Niet religieuze levensbeschouwing	levensbeschouwing waarin het bestaan van God of goden geen rol speelt.
Nieuwe religieuze bewegingen	religieuze bewegingen die na de Tweede Wereldoorlog zijn ontstaan.
Nieuwe Testament	één van de twee verzamelingen van boeken waaruit de Bijbel bestaat. Deze verzameling boeken gaat over Jezus en over de ervaringen van de eerste volgelingen van Jezus. Zie ook evangelie.
Nirwana	binnen het boeddhisme. Verlichting of verlossing uit de kringloop van leven en dood. Zie ook moksha.
Non verbale communicatie	communicatie in beelden en gedrag.
Norm	de (gedrags)regels waaraan je je moet houden wanneer je iets als waardevol beschouwdt, wanneer je iets van waarde vindt. Het zijn de regels en richtsnoeren voor je houding en gedrag die bij waarden horen.
Normatief	normen en waarden betreffend
Oemma	de gehele islamitische gemeenschap.
Offerfeest	ofwel ‘het grote feest’. Wordt gevierd aan het einde van de hadj en men herdenkt het moment dat Abraham (Ibrahim) zijn zoon Ismaël (Isma’iel) wilde offeren aan God. Arabische naam: id al-adha. Zie ook hadj en bedevaart.
Onbewuste	Het deel van de menselijke geest dat, volgens Freud, irrationele wensen, gevoelens en conflicten omvat waarvan men zich niet bewust is en die door afweermechanismen (zoals bv. verdringing) onbekend blijven.
Onderbewuste	Zie ‘onbewuste’.
Ongodsdienstig humanisme	het bestaan van God is niet te ontkennen of te bewijzen. Erover nadenken heeft daarom geen zin. Aanhangers van dit standpunt noemen we ook wel agnosten.
Ontkerkelijking	de invloed van de kerk neemt af doordat steeds minder mensen zich verbonden voelen met de kerk als instelling.
Ontvanger	degene die in de communicatie een boodschap ontvangt van de zender. Zie ook communicatie en zender.
Onverschilligheid	onverschillig zijn, gemis aan belangstelling of genegenheid.
Opstandeling	iemand die in opstand komt of die aan een opstand deelneemt.
Organisme	een wezen dat organen heeft.
Oude Testament	één van de twee verzamelingen van boeken waaruit de Bijbel bestaat.
Overdaad	Overdreven manier van leven, overmatig gebruik van eten en drank.
Paasfeest	christenen herdenken dat Jezus is opgestaan uit de dood.
Pali canon	de verzameling van schriftelijk vastgelegde toespraken van de Boeddha. Ook wel Tripitaka genoemd. Zie Tripitaka.
Palliatieve zorg	Onder palliatieve zorg valt alle zorg die erop gericht is de patiënt met een levensbedreigende ziekte (en zijn naasten) een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te geven. Deze zorg is niet gericht op het uitstellen van het sterven, maar op het verza
Paradox	Schijnbare tegenstrijdigheid.
Patriottisch	vaderlandslievend, van het vaderland houden.
Pesach	het joodse paas- en lentefeest. Het is het belangrijkste joodse feest. De bevrijding uit de Egyptische slavernij wordt herdacht.
Phronèsis	Praktische wijsheid. Dit is een centrale deugd die je nodig hebt bij alle andere deugden. Phronèsis is een begrip uit de Aristotelische filosofische traditie.
Pinksterfeest	dit feest valt tien dagen na Hemelvaart. Christenen denken met deze viering terug aan het moment waarop Jezus’ volgelingen voor het eerst de aanwezigheid van Gods Heilige Geest voelden. Zie ook Hemelvaartsdag en Heilige Geest.
Placebo s	Stof (tablet, poeder enz.) die uiterlijk en in smaak geheel overeenkomt met een bekend medicament, maar geen werkzame bestanddelen bevat, gebruikt voor patiënten en farmaceutische proefnemingen. (Van Dale). Simpel: een fop of nep geneesmiddel.
Plastische chirurgie	Is een chirurgisch specialisme dat in eerste instantie geassocieerd wordt met het esthetisch en/of functioneel oogpunt aanpassen van het uiterlijk. Dit kan bestaan uit het herstellen van aangeboren of opgelopen verminkingen van het lichaam, maar ook uit c
Plato 427 347 v. Chr.	beroemd Grieks filosoof
Platzak	Geen geld meer hebben.
Polytheïsme	veelgodendom.
Popper K. 1902 1994	belangrijke filosoof uit 20e eeuw
Populatie	groep individuen (planten, dieren of mensen) van een bepaalde soort of ras die zich op een bepaald moment in een bepaalde ruimte of op een bepaalde plaats bevinden.
Postulaat	Een onbewezen maar noodzakelijke veronderstelling.
Premisse	stelling waarop een conclusie wordt gefundeerd
Prescriptieve taal	vóórschrijvende taal.
Primaat	zoogdier behorend tot de categorie waartoe de halfapen, de apen, de mensapen en de mensen gerekend worden.
Profeet	iemand die goddelijke openbaringen ontvangt en die aan anderen heeft mee te delen, de opdracht heeft om in naam van God te spreken.
Protestant	lid van een van de christelijke kerkgenootschappen die ten gevolge van de kerkhervorming in de zestiende eeuw (zie reformatie) zijn ontstaan.
Prozac	Een merknaam van een antidepressiemiddel, zie ‘antidepressiva’.
Rabbi	de leermeester aan het hoofd van een synagoge.
Rabbijn	de leermeester aan het hoofd van een synagoge. Een ander woord voor rabbi. zie rabbi.
Racisme	discriminatie op grond van het ras. Zie ook discriminatie.
Ramadan	de negende maand van het islamitische jaar. Het is de vastenmaand. Zie ook ‘vijf zuilen’.
Rati	binnen het hindoeïsme. Seksueel genot.
Ratio	menselijke rede of denkvermogen
Rationalisme	het gebruik van de rede (ratio) staat centraal in deze denkrichting: door de rede komt men tot kennis van de (zelfs religieuze) waarheid.
Reïncarnatie	binnen het hindoeïsme en boeddhisme. De eeuwige kringloop van leven en sterven.
Reflecteren	nadenken over
Reflectie	nadenken (reflecteren) over iets.
Reformatie	de scheuring tussen katholieken en protestanten in de zestiende eeuw. Het jaar 1517 kan als het begin van de reformatie worden gezien.
Religie	niet-kerkelijke vormen van spiritualiteit, filosofie en zingeving. God of goden spelen niet altijd een rol binnen religie; een religie is dus niet altijd een godsdienst.
Religieuze levensbeschouwing	een levensbeschouwing waarin God of goden een belangrijke rol kunnen spelen, maar ook niet-kerkelijke vormen van spiritualiteit, filosofie en zingeving. De antwoorden op levensvragen zijn vaak godsdienstig of religieus van aard. Zie ook religie.
Religieuze levensbeschouwing	De Deense filosoof Kierkegaard onderscheidt een drietal levenshoudingen.De religieuze levenshouding is de derde. Je bent hier niet gericht op het uiterlijk of innerlijk van de mens, maar op wat boven de mens staat, op wat hoger staat dan de mens.
Remonstrant	lid van een protestants kerkgenootschap (‘de Remonstrantse Broederschap’). Remonstranten verwerpen Calvijns leer van de genade en de predestinatie (d.w.z. de voorbestemming die God aan mensen heeft gegeven).
Renaissance	letterlijk ‘wedergeboorte’. Vernieuwing van de kunst- en levensstijl in Zuid- en West-Europa, geïnspireerd op de voorbeelden uit de klassieke oudheid. De periode omstreeks 1475-1550.
Respect	het door je gedrag laten zien dat je ergens eerbied of waardering voor hebt.
Ritueel	een gebruik dat volgens een vast patroon en op een bepaald moment wordt uitgevoerd.
Rosj ha Sjana	het joodse nieuwjaar.
Russell B. 1872 1970	belangrijke 20e eeuwse filosoof uit Engeland
Ryk Gods	een volmaakt land, totaal anders dan welk gewoon land op aarde ook. Een Messias gaat vooraf aan de komst van het Rijk Gods en kondigt het aan. Zie ook Messias, eindtijd en Laatste Oordeel.
Sabbat	joden mogen op deze dag niet werken en reizen. Het is een rustdag, aan God gewijd. De sabbat begint iedere week bij zonsondergang op vrijdagavond en eindigt bij zonsondergang op zaterdagavond.
Sacraal	heilig, gewijd.
Sacrament	belangrijk christelijk gebruik of ritueel. Protestanten kennen er twee, katholieken zeven.
Salaat	de vijf dagelijkse gebeden op vaste gebedstijden van een moslim. Een van de ‘vijf zuilen’. Zie vijf zuilen.
Samenleving	het geheel van de met elkaar samenlevende mensen.
Samsara	binnen het boeddhisme. De kringloop van het leven.
Sangha	de boeddhistische gemeenschap. Eén van de ‘drie juwelen’. Zie ook drie juwelen.
Sapere aude	Dit schreef de filosoof Kant in 1784 in een artikel over de betekenis van Verlichting. Deze Latijnse spreuk vat het mensbeeld van de verlichting mooi samen: sapere aude: durf te weten én durf te weten.
Sartre J.P. 1905 1980	belangrijke 20e eeuwse filosoof uit Frankrijk
Saum	het vasten. Een van de ‘vijf zuilen’ van de islam. Zie vijf zuilen en Ramadan.
Scepticus	iemand die principieel aan alles twijfelt
Schaamte	het gevoel van onbehagen dat iemand krijgt bij het gezien, bekend of openbaar worden van dingen aan hem, handelingen van hem of toestanden om hem die met de eerbaarheid, het fatsoen of de zedelijkheid in strijd zijn, of die hem verachtelijk doen schijnen
Scheppingsleer	opvatting dat het scheppingsverhaal strikt letterlijk genomen moet worden. Ook wel creationisme genoemd. Zie ook scheppingsverhaal.
Scheppingsverhaal	verhaal dat duidelijk maakt waarom de wereld is zoals die is en hoe die wereld ontstaan is. Ook wel scheppingsmythe genoemd.
Seks	(1) dingen die te maken hebben met het geslachtsleven; (2) seksuele omgang en (3) mannelijk of vrouwelijk geslachtsdeel.
Seksisme	discriminatie op grond van het geslacht. Zie ook discriminatie.
Seksualiteit	(1) het hebben van een bepaalde sekse; (2) geslachtsdrift en (3) uiting op het gebied van het geslachtsleven.
Seksuele revolutie	een revolutie is een algehele verandering, een ommekeer in de staatkundige en/of maatschappelijke toestanden in een land als gevolg van een actie door degenen die aan de toestanden onderworpen waren en een nieuwe situatie willen doorvoeren.Door d
Seroxat	Een merknaam van een antidepressiemiddel, zie ‘antidepressiva’.
Sharia	hierin staat hoe een moslim moet omgaan met God en met andere mensen. De sharia bevat richtlijnen die betrekking hebben op het huiselijk leven, zoals familie- en erfrechtkwesties en richtlijnen die betrekking hebben op de rechtspraak.
Shiva	de hindoeïstische god van de vernietiging. Hij heeft ook scheppende krachten.
Siera	verzamelde levensverhalen van de profeet Mohammed.
Simchat Tora	de joden geven uiting aan hun vreugde om het bezit van de wet of Tora.
Sjahada	de geloofsbelijdenis: ‘Er is geen god dan God, en Mohammed is Zijn profeet’. Een van de ‘vijf zuilen’ van de islam. Zie vijf zuilen.
Sjamasj	binnen het jodendom. De negende arm van de Chanoekia. Het vlammetje van deze negende arm dient als aansteker voor de overige acht lontjes. ‘Sjamasj’ betekent ‘dienaar’. Zie ook chanoekia.
Sji ieten	één van beide belangrijkste hoofdstromingen binnen de islam. Sji’ieten zijn volgelingen van Ali.
Sjoel	het joodse gebedshuis. Zie ook synagoge.
Skandha	binnen het boeddhisme. Betekent ‘streng’, de vijf bestanddelen waaruit de mens bestaat.
Sociaal	rekening houden met elkaar in het omgaan met elkaar.
Socialisme	(het streven naar een) maatschappijvorm, waarin privaat (particulier) kapitaalbezit is afgeschaft en waarin de productie is afgestemd op de behoeften van de gemeenschap. Klassentegenstellingen zijn opgeheven. Zie ook kapitalisme.
Sociologie	Leer en studie van de menselijke samenleving als zodanig en van haar verschijnselen.
Socrates 469 399 v. Chr.	beroemd filosoof uit Griekse Oudheid
Soekot	ook wel loofhuttenfeest. Dit joodse feest herdenkt de tocht van het joodse volk door de woestijn naar het beloofde land.
Soenna	betekent ‘gewoonte’ of ‘traditie’. Naast de Koran is de soenna een heel belangrijke islamitische bron. De soenna is een verzameling hadith-berichten. Zie hadith.
Soennieten	één van beide belangrijkste hoofdstromingen binnen de islam. Soennieten zijn volgelingen van Moe’awija. Zie ook soenna en hadith.
Soera	een hoofdstuk in de Koran. Zie ook Koran.
Spiritueel	onstoffelijk, geestelijk, niet-materieel
Staat	een rijk, een land. Een door een geordend gezag geregeerde volksgemeenschap.
Standenmaatschappij	een maatschappij waarin ieders positie door de geboorte bepaald wordt.In WNW wordt ingegaan op de standenmaatschappij binnen het kapitalisme: een samenleving, opgebouwd uit verschillende standen (de kapitaalbezitters (rijke ondernemers), de &lsqu
Stichter	een godsdienststichter heeft dusdanig veel invloed gehad op de bestaande godsdienst, dat uit zijn ideeën een nieuwe godsdienst ontstaat.
Structuur	een onderscheid aangebracht in de werkelijkheid, om die werkelijkheid te ordenen. De structuur is geen vaststaand gegeven, want ieder van ons brengt die orde of structuur d.m.v. zijn eigen voorkeuren, interesses, enz. aan.
Struggle for life	de strijd om het bestaan. Zie evolutieleer.
Subha	islamitische ‘gebedskrans’, bidsnoer met 100 kralen.
Subjectief	persoonlijk, afgaande op het eigen gevoel
Suikerfeest	dit islamitische feest vormt de afsluiting van de Ramadan. Arabische naam: id-al fir. Zie Ramadan.
Survival of the fittest	het overleven van de sterkste. Zie evolutieleer.
Symbolisch	een symbool zijn. Een symbool is iets (een teken) dat naar iets anders verwijst.
Synagoge	het joodse gebedshuis. Ook wel sjoel geheten, vanwege de functie van leerhuis.
Taal	een geheel van tekens en regels die tot betekenis gecombineerd kunnen worden en waarvan de mens gebruik maakt om zijn gedachten te uiten, zijn wereld te ordenen en te communiceren. Zie ook communicatie.
Taboe	iets waarover niet gesproken mag worden. Een ongeschreven regel. Wordt er toch over gesproken, dan kan men zich ongemakkelijk voelen of zelfs schamen. Zie ook schaamte.
Tadjwied	het zingend reciteren (voordragen) van de Koran.
Talmoed	een toelichting op en een uitleg van de Tenach. ‘Talmoed’ betekent ‘studie’ of ‘onderricht’. Zie ook Tenach.
Tao	(ook dao) Chinees woord dat juiste weg of juiste orde betekent (vgl Laozi)
Tao	Tao of dao betekent zowel wereld en wereldorde, als ‘juiste orde’, de ‘juiste weg’ of ‘zoals het hoort’. Tao verwijst naar een harmonische werkelijkheid en heeft daarmee ook een morele lading: het is niet zomaar een ord
Taoïsme	Traditionele godsdienst van China, ontstaan tussen de vijfde en derde eeuw v.Chr., gebaseerd op de ideeën van Lao Tse, waarbij het begrip `tao' en het evenwicht tussen yin en yang centraal staan. Zie ook ‘Tao’ en ‘Yin en yang’
Tawrat	de openbaring van God aan Mohammed, welke vastgelegd is in de Koran. Zie ook Koran.
Teleologisch	doelgericht, met het oog op het resultaat
Tenach	het heilige boek van de joden, want het wordt beschouwd als het woord van God. Het bestaat uit drie bundels boeken: Tora, Newi’iem en Chetoewiem.
Theodicee	Dit begrip is samengesteld uit ‘theos’ (God) en dikè (recht) en betekent de verdediging (of rechtvaardiging) van God als het gaat over het kwaad in de wereld.
Theologie	geloofswetenschap
Theosofie	betekent ‘goddelijke wijsheid’. Verschillende godsdiensten moeten samen en individueel naar de waarheid zoeken. Oprichtster is Helena Petrova Blavatski.
Theravada boeddhisme	‘het woord van de ouderen’. Het boeddhisme van de eerste volgelingen van de Boeddha. Een van de drie grootste stromingen binnen het boeddhisme.
Thomas van Aquino 1225 1274	theoloog en filosoof van R.-K. Kerk, heilige
Tien Geboden	het boek Exodus 20,1-17. Tien leefregels, wetten waaraan ieder mens/iedere gelovige zich dient te houden.
Tirannie	Op onwettige wijze verkregen alleenheerschappij.
Tisja be Av	bij dit joodse feest wordt stilgestaan bij het verdriet om de verwoesting van de tempel.
Toga	Het wit wollen bovenkledingstuk van de Romeinse burger in vredestijd.
Tolerantie	één van de vier hoofdwaarden in de Nederlandse samenleving. Het gaat hierbij om verdraagzaamheid tegenover andersdenkenden.
Tora	de wet, de eerste vijf boeken van de Tenach. Zie ook Tenach, Oude Testament en Bijbel.
Tora rollen	rollen van vaak prachtig versierd perkament waarop de tekst van de Tora staat. Zie Tora.
Trimoerti	de drie belangrijkste hindoeïstische goden: Brahma, Shiva en Vishnoe. Zie ook Brahma, Shiva en Vishnoe.
Tripitaka	de verzameling van schriftelijk vastgelegde toespraken van de Boeddha. Ook wel Pali-canon genoemd. Zie Pali-canon.
Tsunami	Vloedgolf als gevolg van onderzeese aardbevingen.
Tulband	hoofddeksel van (islamitische) oosterse volken, een kap met een doek op een bepaalde wijze eromheen gewonden en vastgeknoopt.
Tweede humanisme	het moderne humanisme dat ontstaat in de 19e eeuw en tot bloei komt in de 20e eeuw. Zie ook verlichting.
Uithuwelijken	een kind ten huwelijk geven.
Upper class	Ofwel de bovenklasse (Engels: upper class). Deze bestaat uit welgestelde personen die financieel onafhankelijk zijn.
Utopie	Niet te verwezenlijken ideaal.
Vagevuur	plaats van lijden (metaforisch voorgesteld als 'reinigend' vuur), waar de zielen van de gelovigen door tijdelijk lijden hun straffen uitboeten en tot algehele onthechting worden gebracht.
Vajrayana boeddhisme	‘het Diamanten Voertuig’-boeddhisme. Een van de drie grootste stromingen binnen het boeddhisme.
Verantwoording	goede redenen kunnen geven voor je gedrag; kunnen aangeven dat je je vrijheid op een juiste manier hebt gebruikt. Zie ook vrijheid.
Verbale communicatie	communicatie in gesproken of geschreven woorden.
Verbannen	iets of iemand verdrijven, uit het vaderland zetten.
Verifiëren	de waarheid vaststellen
Verlichting	de tijd van nieuwe inzichten op allerlei gebied van het eind van de 17e tot de 18e eeuw; tijdperk van het rationalisme, van het gezonde verstand. Zie ook rationalisme en tweede humanisme.
Versekst	het met seks in verband brengen van dingen die niet (altijd) iets met seks te maken hebben. Onze samenleving wordt wel eens versekst genoemd.
Verzorgingsstaat	staat die het welzijn van zijn burgers verzekert door sociale voorzieningen als ouderdoms- en werkloosheidsuitkering, pensioenregeling, nabestaandenwet, enz.
Vesaka Puja / Wesak	Boeddha-dag. Op deze dag herdenken boeddhisten overal ter wereld de verlichting, de geboorte en de dood van de Boeddha.
Vier edele waarheden	binnen het boeddhisme. Eén van de ‘drie juwelen’. Door je aan de vier edele waarheden te houden, kan verlichting (nirwana) worden bereikt. Zie ook drie juwelen en nirwana.
Vishnoe	een hindoeïstische god. Hij wordt gezien als de beschermer en instandhouder van de natuur.
Volkerenmoord	Moord op een geheel volk of volksgroep.
Voorwetenschappelijk	behorend tot een cultuurstadium waarin geen wetenschap bestaat (voorafgaand aan, nog niet gekomen tot wetenschappelijke beschouwing).
Vrijheid	��n van de vier hoofdwaarden_ in de Nederlandse samenleving.
Vyf zuilen	de vijf plichten die een moslim in zijn leven heeft. De ‘grondslagen’ van de islam.
Waar	in overeenstemming met de feiten
Waarde	iets dat voor iemand van grote betekenis is.
Waardegebied	een categorie waarin soortgelijke waarden worden ingedeeld. Voorbeelden van waardegebieden: kunsten, kennis/wetenschappen, moraal/ethiek, godsdienst/religie.
Waarom vraag	een vraag naar een reden voor iets. Meer levensbeschouwelijke vragen. De antwoorden zijn niet bewijsbaar.
Weeldewetten	Deze wetten waren er in de dertiende tot de zeventiende eeuw. In die wettenwerd vastgelegd welke kleding en sieraden wel en niet door een bepaalde sociale klasse mochten worden gedragen. In de praktijk ging het om de bescherming van de hogere klasse
Wereldgodsdienst	een godsdienst die over een groot deel van de wereld aanhangers heeft. Wereldgodsdiensten zijn: hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam.
Wezenlijk	essentieel (erg belangrijk zijn), deel uitmakend van het wezen.
Wittgenstein L. 1889 1951	belangrijk filosoof uit de 20e eeuw
Yin en Yang	begrippen uit het Chinese denken die staan voor oerkrachten resp. ontvangend/vrouwelijk en actief/mannelijk
Yin en yang	Deze twee krachten zijn steeds in een bepaalde verhouding in de werkelijkheid werkzaam, dat wil zeggen: er is nooit alléén yang, maar ook altijd yin, en omgekeerd.Yang is actief, verwekkend, scheppend, licht, mannelijk. Yin is passief,
Zakaat	de armenbelasting. Een van de ‘vijf zuilen’ van de islam. Zie ook vijf zuilen.
Zedenbederf	Ontaarding van de (goede) zeden.
Zegenen	een zegen geven. Een zegen is een heilig woord of gebaar dat weldadige kracht geeft.
Zelfbeschikking	het beschikken over, kunnen bepalen van zijn eigen lot, leven, enz.
Zelfbewustzijn	zelfbesef dat gepaard gaat met het beself dat ook anderen zich van jou op een soortgelijke manier bewust kunnen zijn.
Zelfhulpboeken	Boek met adviezen, oefeningen e.d. om zonder hulp van een therapeut geestelijk, emotioneel of lichamelijk beter te worden.
Zelfreflectie	nadenken over jezelf.
Zeloten	een verzetsbeweging die in de eerste eeuw ontstond in Galilea, de provincie waar Jezus vandaan kwam.
Zen boeddhisme	boeddhistische stroming waarbij de praktijk van za-zen (‘zitten in meditatie’) beoefend wordt. Zie ook koan.
Zender	degene die in de communicatie een boodschap verzendt aan een ontvanger. Zie communicatie en ontvanger.
Zhuangzi ca. 369 ca. 286 v. Chr.	Chinees taoïstisch filosoof en criticus van Confucius
Ziel	in godsdienstige zin opgevat als een hoger beginsel, van goddelijke oorsprong en onsterfelijk, rechtstreeks door God geschapen.
Zondaar	iemand die zondigt, een zonde heeft begaan. Iemand die volgens bepaalde (meestal religieuze) opvattingen niet goed leeft, zich niet aan de regels/voorschriften houdt.
Zonde	een overtreding van de goddelijke of zedelijke voorschriften of geboden. Zie ook zondaar.
Zondvloed	geweldige, grote vloed, die volgens het bijbelverhaal Genesis 7 ten tijde van Noach de wereld met al wat erop was verzwolg, wegens het zondige leven van de mensen; alleen de ark van Noach bleef gespaard.
Zonnewende	zonnestilstand. Het niet verder naar het noorden of het zuiden gaan van de zon in haar schijnbare baan om de aarde (respectievelijk rond 21 juni en 21 december).
Zoogdier	dier dat zijn jongen zoogt, de eerste klasse gewervelde dieren.